| بخش ۲۷ - مکر کردن مریدان کی خلوت را بشکن | ||
| جمله گفتند ای حکیمِ رخنه‌جو | این فریب و این جفا با ما مگو | |
| چارپا را قدر طاقت بارْ نِهْ | بر ضعیفان قدر قوّت کارْ نِهْ | |
| دانهٔ هر مرغ اندازهٔ ویَست | طعمهٔ هر مرغْ انجیری کِیَست | |
| طفل را گر نان دهی بر جای شیر | طفلِ مسکین را از آن نانْ مُرده گیر | |
| چونک دندانها بر آرد، بعد از آن | هم بخود گردد دلش جویای نان | |
| مرغ پَر نارُسته چون پرّان شود | لقمهٔ هر گربهٔ درّان شود | |
| چون بر آرد پر بپرّد او بخوَد | بی‌تکلّف بی‌صفیرِ نیک و بَد | |
| دیو را نطقِ تو خامش می‌کند | گوشِ ما را گفتِ تو هُش می‌کند | |
| گوش ما هوشست چون گویا توی | خشک ما بحرست چون دریا توی | |
| با تو ما را خاک بهتر از فلک | ای سِماک از تو منوَّر تا سَمَک | |
| بی‌تو ما را بر فلک تاریکیَست | با تو ای ماه این فلک باری کیَست | |
| صورتِ رِفعت بود افلاک را | معنی رِفعت روانِ پاک را | |
| صورت رِفعت برای جسمهاست | جسمها در پیش معنی اسمهاست | |
| بخش ۲۸ - جواب گفتن وزیر کی خلوت را نمی‌شکنم | ||
| گفت حجّت‌های خود کوته کنید | پند را در جان و در دل ره کنید | |
| گر اَمینم، متّهم نبوَد اَمین | گر بگویم آسمان را من زمین | |
| گر کمالم، با کمال اِنکار چیست | ور نیَم، این زحمت و آزار چیست | |
| من نخواهم شد ازین خلوت برون | زانک مشغولم باحوال درون | |
| بخش ۲۹ - اعتراض مریدان در خلوت وزیر | ||
| جمله گفتند ای وزیر انکار نیست | گفتِ ما چون گفتنِ اغیار نیست | |
| اشکِ دیده‌ست از فِراق تو دوان | آهِ آهست از میان جان روان | |
| طفل با دایه نه استیزد ولیک | گرید او گرچه نه بَد داند نه نیک | |
| ما چو چنگیم و تو زخمه می‌زنی | زاری از ما نه تو زاری می‌کنی | |
| ما چو ناییم و نوا در ما ز تُست | ما چو کوهیم و صدا در ما ز تُست | |
| ما چو شطرنجیم اندر بُرد و مات | بُرد و مات ما ز تُست ای خوش صفات | |
| ما که باشیم ای تو ما را جانِ جان | تا که ما باشیم با تو درمیان | |
| ما عدمهاییم و هستیهای ما | تو وجودِ مُطلقی فانی‌نُما | |
| ما همه شیران ولی شیر عَلم | حمله‌شان از باد باشد دم‌بدم | |
| حمله‌شان پیداست و ناپیداست باد | آنک ناپیداست هرگز گُم مباد | |
| بادِ ما و بودِ ما از دادِ تُست | هستی ما جمله از ایجادِ تُست | |
| لذّت هستی نمودی نیست را | عاشق خود کرده بودی نیست را | |
| لذّت انعامِ خود را وامگیر | نُقل و باده و جامِ خود را وامگیر | |
| ور بگیری کیت جُست و جو کند | نقش با نقّاش چون نیرو کند | |
| منگر اندر ما مکن در ما نظر | اندر اِکرام و سخای خود نگر | |
| ما نبودیم و تقاضامان نبود | لطفِ تو ناگفتهٔ ما می‌شنود | |
| نقش باشد پیشِ نقّاش و قلم | عاجز و بسته چو کودک در شکم | |
| پیشِ قدرت خلقْ جمله بارگه | عاجزان چون پیشِ سوزن کارگه | |
| گاه نقشش دیو و گَه آدم کند | گاه نقشش شادی و گه غم کند | |
| دست نِه تا دست جنباند به دفع | نطق نِه تا دَم زند در ضَرّ و نفع | |
| تو ز قرآن بازخوان تفسیرِ بیت | گفت ایزد «مَا رَمَيۡتَ إِذۡ رَمَيۡتَ» | |
| گر بپرّانیم تیر آن نه ز ماست | ما کمان و تیراندازش خداست | |
| این نه جَبر این معنی جبّاریست | ذکرِ جبّاری برای زاریَست | |
| زاری ما شد دلیل اضطرار | خجلت ما شد دلیل اختیار | |
| گر نبودی اختیارْ این شرم چیست | وین دریغ و خجلت و آزرم چیست | |
| زَجرِ شاگردان و استادان چراست | خاطر از تدبیرها گردان چراست | |
| ور تو گویی غافلست از جَبْر او | ماهِ حق پنهان کند در ابرْ رو | |
| هست این را خوش جواب ار بشنوی | بگذری از کفر و در دین بِگروی | |
| حسرت و زاری گَهِ بیماریَست | وقت بیماری همه بیداریَست | |
| آن زمان که می‌شوی بیمارْ تو | می‌کنی از جُرم استغفار تو | |
| می‌نماید بر تو زشتیّ گُنه | می‌کنی نیّت که باز آیم برَه | |
| عهد و پیمان می‌کنی که بعد ازین | جز که طاعت نبوَدم کاری گزین | |
| پس یقین گشت این که بیماری ترا | می‌ببخشد هوش و بیداری ترا | |
| پس بِدان این اصل را ای اصل‌جو | هر که را دَردست، او بُرده‌ست بو | |
| هر که او بیدارتر پُر دَردتر | هر که او آگاه‌تر رخ زردتر | |
| گر ز جَبرش آگهی زاریت کو | بینشِ زنجیرِ جبّاریت کو | |
| بسته در زنجیرْ چون شادی کند | کی اسیر حبس، آزادی کند | |
| ور تو می‌بینی که پایت بسته‌اند | بر تو سرهنگانِ شه بنشسته‌اند | |
| پس تو سرهنگی مکُن با عاجزان | زانک نبود طبع و خوی عاجز آن | |
| چون تو جبرِ او نمی‌بینی مگو | ور همی بینی نشانِ دید کو | |
| در هر آن کاری که میلَستت بدان | قدرت خود را همی بینی عیان | |
| واندر آن کاری که میلَت نیست و خواست | خویش را جَبری کنی کین از خداست | |
| انبیا در کارِ دنیا جبری‌اند | کافران در کار عُقبی جبری‌اند | |
| انبیا را کارِ عقبی اختیار | جاهلان را کار دنیا اختیار | |
| زانک هر مرغی بسوی جنسِ خویش | می‌پرد او در پس و جانْ پیش پیش | |
| کافران چون جنس سجّین آمدند | سَجنِ دنیا را خوش آیین آمدند | |
| انبیا چون جنس عِلّیّین بُدند | سوی عِلّیینِ جان و دل شدند | |
| این سخن پایان ندارد لیک ما | باز گوییم آن تمام قصّه را | |
وزن شعر: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
|
منابع: ۲- مثنوی معنوی بر اساس نسخه قونیه - به تصحیح و پیشگفتار عبدالکریم سروش ۳- شرح مثنوی معنوی جلد یکم حاج ملا هادی سبزواری نوازندگان: تنبور: اسماعیل محمدی اودو (کوزه): اصغر محمدی دف: مهدی محمدی |
|---|
دانلود فایل پی دی اف